Ogólny rys historyczny
Bitwa Warszawska 1920 roku zwana Cudem nad Wisłą rozegrała się na przedpolach Warszawy i została uznana za decydującą bitwę wojny polsko-bolszewickiej.
Wojna polsko-bolszewicka rozpoczęła po odzyskaniu przez Polskę niepodległości. Będąca początkiem wojny Operacja "Wisła" rozpoczęta została z rozkazu Lenina już 18 listopada 1918 roku. Walki polsko-bolszewickie trwały do października 1919 roku. Przerwały je na trzy miesiące rozmowy pokojowe, które toczyły się w Moskwie i w Mikaszewiczach na Polesiu. Rząd polski zawarł jednak porozumienie - w zamian za uznanie przez Ukrainę praw Polski do Małopolski Wschodniej, Polska uznała rząd Ukraińskiej Republiki Ludowej. 7 maja 1920 roku siły polsko-ukraińskie wkroczyły do Kijowa. Armia Czerwona rozpoczęła ofensywę, dowodzoną przez Michaiła Tuchaczewskiego. Marszałek Józef Piłsudski początkowo zamierzał zatrzymać odwrót polskiej armii na linii Narwi i Bugu. Jednak szybszy i bardziej dramatyczny odwrót polskich wojsk wymuszał wybranie nowej lokalizacji.
Bitwę Warszawską rozegrano zgodnie z planem operacyjnym, który na podstawie ogólnej koncepcji Józefa Piłsudskiego opracowali szef sztabu generalnego gen. Tadeusz Rozwadowski, płk Tadeusz Piskor i kpt. Bronisław Regulski.
Bitwa Warszawska rozpoczęła się 13 sierpnia walką o przedpole stolicy, m.in. o Radzymin. Po trudach walk polscy żołnierze, za cenę wielkich strat, utrzymali Radzymin i inne miejscowości, odrzucając nieprzyjaciela daleko od swoich pozycji. Faza obrony trwała do 16 sierpnia. Przełom nastąpił gdy dowodzona tzw. grupa manewrowa, w skład której wchodziło pięć dywizji piechoty i brygada kawalerii, przełamała obronę bolszewicką w rejonie Kocka i Cycowa, a następnie zaatakowała tyły wojsk bolszewickich nacierających na Warszawę. Tuchaczewski musiał wycofać się nad Niemen. Ostateczną klęskę bolszewicy ponieśli pod Osowcem, Białymstokiem i Kolnem.
19 sierpnia jednostki polskie na rozkaz Piłsudskiego przeszły do działań pościgowych, starając się uniemożliwić odwrót głównych sił Tuchaczewskiego, znajdujących się na północ od Warszawy. 21 sierpnia rozpoczęła się decydująca faza działań pościgowych. 25 sierpnia polskie oddziały dotarły do granicy pruskiej, kończąc tym samym działania pościgowe.
Bitwa Warszawska na Ziemi Włodawskiej
Włodawa i jej okolice miały swoje miejsce w planach bitwy, przygotowaniach i przebiegu szczególnie w drugiej fazie, a nawet w trzeciej jak określił prof. dr hab. Tomasz Gąsowski. Oddziały polskie zgromadzone w tym rejonie nie tylko osłaniały koncentrację nad Wieprzem, ale i zapobiegły włączeniu się sowieckich wojsk Frontu Południowo – Zachodniego do bitwy warszawskiej. Armia gen. Władysława Sikorskiego, trzykrotnie słabsza niż siły bolszewickie operujące na jej odcinku, natarła na wschodni brzeg Wkry, a potem na Nasielsk. Ciężkie boje toczyły się przez następny dzień, kiedy to sowieckie armie XV i III podjęły atak na całym odcinku. Jednocześnie trwał frontalny szturm na Warszawę. Wszędzie jednak napór Armii Czerwonej został powstrzymany. XVI armia i Grupa Mozyrska prowadziły udaną ofensywę spychając wojska gen. Sikorskiego na linię Bugu w rejonie Brześcia a Grupa gen. Bałachowicza wycofywała z rejonu Kamienia Koszyrskiego do Włodawy gdzie przeszła na lewy brzeg Bugu. Wojna wchodziła na teren wschodniej Lubelszczyzny. Niepowodzenia na froncie powodowały dezorganizację życia społecznego. Prowadzono agitację probolszewicką w gminach Włodawa, Sobibór i Wyryki, która trafiała na podatny grunt. Plan pobicia sił sowieckich polegały na uderzenia z linii Bugu, jednak w początkach sierpnia Brześć upadł. Wtedy skoncentrowano się na linii Wieprza. Od 12 sierpnia do Grupy Mozyrskiej przydzielono 58. Dyw. Strzelecką z XII armii, która po sforsowaniu Bugu we Włodawie kierowała się w stronę Chełma. 14 sierpnia według rozkazu operacyjnego 3 dyw. Piech. Leg. Przy współudziale dyw. Gen. Bałachowicza i grupy kpt. Zajchowskiego dotarła do Włodawy ubezpieczając Bug. 15 sierpnia 58 dyw. Strzelecka koncentrowała swe siły pod Osową i Lutą. Rankiem 16 sierpnia rozpoczęło się, także wcześniej niż planowano, uderzenie znad Wieprza, skierowane na lewoskrzydłowy (południowy) odcinek sowieckiego frontu zajmowany przez Grupę Mozyrską. Po jego przełamaniu polskie natarcie rozwijało się dalej w kierunku północno-wschodnim, osiągając wieczorem odległą o 45 km Włodawę. Oznaczało to wyjście na tyły głównych sił Tuchaczewskiego. Grupa gen. Bałachowicza po walkach o Włodawę miała przejść w rejon Piszcza i osłonić wypadowo Włodawę od północy. Miała ona być bazą zwiadowczą. Oddział kpt. Zajchowskiego miał stworzyć punkty oporu na linii Bug do Zabuża. 16 sierpnia także 58 dyw. Strzelecka znalazła się na tyłach wojsk uderzających w kierunku Włodawy, była to zaplanowana kontrofensywa, która spowodowała rozrzucenie dywizji w rejon Puchaczów- Tarnów-Hańsk-Wytyczno. Włodawa była zajęta przez oddziały polskie dlatego dywizja skierowała się przejść pod Osową, gdzie stoczono bitwę. Część pobitych oddziałów 58 dyw. schroniła się w lasach sobiborskich. 17 sierpnia wzięto do niewoli jeńców z Sobiboru. Wieczorem pułk dotarł do Orchówka i rano do Włodawy zastając wojsko gen. Bałachowicza. Była to już 3 faza bitwy, w której równocześnie na północy toczyły się zmagania o Nasielsk. Przyniosły one powodzenie 5 Armii, które osłabiło nacisk wojsk sowieckich na stolicę. Zarządzone przez Tuchaczewskiego przegrupowanie było spóźnione i nie przyniosło rezultatu poza chwilowym powodzeniem uderzenia III korpusu konnego Gaja („Kawkor”) w rejonie Płocka. Zaangażowanie strony polskiej w opanowanie linii Bugu i Włodawy wymuszone było stałym zagrożeniem ze strony XII armii rosyjskiej. Włodawa w rękach Rosjan mogła stać się brama wejściową do uderzenia na tyły wojsk polskich atakujących znad Wieprza. 3 dyw. piech. Leg. ruszyła na Sławatycze, pozostawiając silną obsadę linii Bug. Grupa gen. Bałachowicza osłaniała Włodawę od północy. Ostatnie dni kampanii 1920 roku rozegrały się w początkach września. 5 września do Włodawy dotarł 48 pp. XII armia sowiecka szykowała się do forsowania Bugu co stanowiło nowe zagrożenie. Po ustaleniach w Brześciu spodziewano się nowego natarcia na froncie wołyńskim. Spod Włodawy wyruszyła grupa operacyjna gen. Krajowskiego osłaniana przez gen. Bałachowicza. W nocy z 10 na 11 września piechota i grupa pancerna przeszła mostem we Włodawie na Bugu, na prawy brzeg rzeki. Udało się przegonić dwie dywizje sowieckie pod Kowlem. Włodawa w czasie kampanii 1920 roku stanowiła ważne zaplecze ofensywy i postojowe dla wojsk. Strategicznym miejscem była rzeka Bug, stanowiąca linię frontu i przeprawy wojsk na drugi brzeg.
