3. Pułk Artylerii Polowej Legionów utworzono 1 lipca 1919 r. z połączenia 2. i 9. Pułków Artylerii Polowej. 2. PAP utworzono w 1918 r. w Krakowie; do maja 1919 r. walczył w wojnie polsko-ukraińskiej. 9. PAP wywodził się z baterii artyleryjskich Polskiej Siły Zbrojnej tworzonych od 1917 r. w Garwolinie; na początku 1919 r. operował na Białorusi i Wileńszczyźnie.
Rozkazem Generalnego Inspektora Artylerii nr 18. połączono Pułki w jeden 3. PAP pod dowództwem płk. Wiktora Poźniaka. Nastąpiła zmiana numeracji baterii. 1/2. PAP została przemianowana na baterię nr 4., a uzbrojona była armaty 9 cm wz. 75, 2. bateria pozostała przy swoim numerze, a uzbrojona była w 8 cm armaty wz. 85. 3. bateria również pozostała przy swoim numerze, a uzbrojona była w haubice 10 cm wz. 14. Bateria 4. stała się 1. i uzbrojona była w haubice 10 cm wz. 14. Baterie byłego 9. PAP przemianowano następująco: 1. na 5. a uzbrojona w armaty 9 cm wz. 75, 2. na 6. uzbrojona w 2 armaty 3-calowe wz. 02 i 2 armaty 9 cm wz. 75, 3. na 7. uzbrojona w armaty 9 cm wz. 75, 4. na 8. uzbrojona w armaty 9 cm wz. 75.
W tym samym czasie w Lublinie, z kadry artylerii konnej przy DOG Lublin, utworzono baterię zapasową 3. PAP. Bateria ta sformowała 9. baterię Pułku wyposażoną we francuskie armaty 75 mm wz. 97. W maju 1920 baterię zapasową przeniesiono do Chełma, a w sierpniu do Tomaszowa Mazowieckiego. We wrześniu bateria powróciła do Chełma i tam odtworzyła 4. baterię.
Mimo formalnych ruchów, do października 1919 r. baterie byłego 9. PAP nadal walczyły na Białorusi i wspierały 1. Dywizję Litewsko-Białoruską, II Brygadę Jazdy oraz 9. DP. W listopadzie baterie 5., 6. i 7. przeszły w rejon Parafjanowa weszły w skład wojsk 1. DLit.-Biał. W jej składzie walczyły nad Berezyną i w rejonie Lepla. Tam przezbrojono baterie w nowoczesny sprzęt. 5. i 6 bateria otrzymały haubice 10 cm wz. 14, zaś 7. i 8 bateria – armaty 75 mm wz. 97. W tym samym czasie baterie byłego 2. Krakowskiego Pułku Artylerii Polowej do września stały nad Zbruczem. Następnie przetransportowano je do Wilna i dalej nad Dźwinę. Wówczas to wydzielono z pułku 4 baterię i skierowano ją w rejon Suwałk do walk przeciw Litwinom.
W 1920 r. operujące na froncie baterie 3. PAP Legionów udało się wreszcie połączyć. Włączono Pułk w skład III Brygady Artylerii Legionów, stanowiącej wsparcie artyleryjskie 3. Dywizji Piechoty Legionów. Pułk wziął udział w kontrofensywie znad Wieprza; walczył pod Włodawą wspierając ogniem oddziały 3. DP Leg., szczególnie toczący ciężkie walki pod Osową 8. PP Leg. Intensywność walk z bolszewikami sprawiła, że pod Włodawą artylerzyści z III BA Leg. znaleźli się bezpośrednio w boju. W pościgu za wrogiem ruszyli do walki w zwarciu woźnice zaprzęgów armat i ordynansi, którzy zaatakowali wroga wsparci ogniem karabinów maszynowych pod dowództwem ppor. Antoniego Śpiewaka z 3-ciej baterii oraz ogniomistrzów Misiewicza i Kasprzykowskiego.
W czasie operowania na polu bitwy konieczna była odpowiednia koordynacja oddziałów piechoty i artylerii. Do tego celu wyznaczano tzw. oficerów łącznikowych, których oddelegowywano z macierzystej jednostki do dowództwa oddziału, z którym należało utrzymać współpracę taktyczną. W realiach wojny 1920 r. często funkcje oficerów trzeba było powierzać starszym podoficerom, z powodu braków kadrowych. Przedstawiony na zdjęciu chorąży, ma na sobie umundurowanie i wyposażenie w stylu oficerskim. Nosi oficerską bluzę mundurową wz. 1917 z charakterystycznymi naramiennikami oficerskimi w kształcie trefli - stopień chorążego można poznać po tym, że naramienniki pozbawione są gwiazdek. Bluzę uzupełniają spodnie w typie bryczesów, wysokie buty - oficerki oraz czapka maciejówka z orzełkiem wz. 1917 oficerskim paskiem i rozetką. Uzbrojenie stanowi pistolet niemiecki Luger P08 "Parabellum", przechowywany w skórzanej kaburze, zawieszonej na pasie głównym. Jest to importowany z Wielkiej Brytanii pas oficerski tzw. Sam Browne, w tym przypadku pozbawiony koalicyjki, z którą najczęściej występował.
Oprac. Mateusz Haberek
Konsult. hist. dr Andrzej Gładysz